Thích ứng tâm lý của trẻ em nông thôn có bố mẹ đi làm ăn xa

 http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/33964

Những làn sóng người lao động rời nông thôn lên thành thị làm ăn hay đi xuất khẩu lao động đang để lại đằng sau số lượng ngày càng tăng trẻ em thiếu vắng sự chăm lo của các bậc cha mẹ. Thực trạng đáng lo ngại này đã, đang và sẽ dẫn đến không ít hệ lụy cho cả gia đình và xã hội.

Trước tiên cần nhìn nhận yếu tố tích cực việc cha mẹ đi làm ăn xa mang lại. Đó là lợi ích kinh tế cho các thành viên gia đình từ tiền gửi về. Di cư đi làm ăn tới các khu vực thành thị phát triển hơn cũng góp phần tạo nên những thay đổi về tầm nhìn, hiểu biết cho cha mẹ, qua đó tạo nên những thay đổi về chiến lược phát triển gia đình, kiến thức cuộc sống, cách thức đầu tư cho con cái. Qua các kênh liên lạc, trao đổi, trẻ em của những gia đình này cũng tiếp nhận được những nguồn thông tin và kiến thức mới mẻ, mở mang ý tưởng, lối sống cho con cái ở quê. Cha mẹ đi làm ăn xa cũng tạo ra những cơ hội giúp con tham gia vào những hoạt động cộng đồng và sự tự lập cho con trẻ.

Song, thực tế nêu trên cũng cho thấy chất lượng cuộc sống của những trẻ em thiếu vắng sự chăm lo, dạy dỗ của cha mẹ đã bị giảm sút ở nhiều khía cạnh. Chẳng hạn, sự chăm sóc, quan tâm hằng ngày về ăn uống, học hành, vui chơi sẽ không được như khi cha mẹ ở nhà. Một số em phải tự kiểm soát chi tiêu gia đình để bảo đảm các nhu cầu sinh hoạt hằng ngày. Lượng công việc, bao gồm việc nhà, chăm sóc bản thân và các em (nếu có), sẽ tăng lên khi thiếu sự hỗ trợ của cha mẹ, đồng nghĩa với thời gian vui chơi, giải trí với bạn bè sẽ giảm đi...

Với những thay đổi ấy, những trẻ em ở lại sẽ chịu nhiều tác động về học tập, sức khỏe, cũng như phát triển tâm sinh lý theo hướng tiêu cực nhiều hơn tích cực. Tác động trước tiên là thay đổi trong việc chăm sóc trẻ em. Phân công lao động trong gia đình có thay đổi lớn khi cha mẹ hoặc một trong hai người đi làm ăn xa. Những đứa trẻ ở lại thường sống với một thành viên nào đó trong gia đình hoặc họ hàng. Ông bà là người có huyết thống và quan hệ gần gũi nhất với cháu theo những tư tưởng mang ảnh hưởng văn hóa truyền thống, nên cha mẹ có xu hướng tin cậy gửi con lại cho cha mẹ già nuôi dạy. Điều đáng lưu ý là trẻ em ở lại không chỉ được người lớn chăm sóc, mà chúng còn tự chăm sóc bản thân và chăm sóc nhau. Hầu hết những trẻ em này đều là những người chăm sóc tí hon trong ngôi nhà của mình.

Một hệ lụy khác, những đứa trẻ lớn lên thiếu sự chăm sóc của cha mẹ bị ảnh hưởng không nhỏ đến việc học hành. Tâm lý thông thường là cha mẹ đi làm ăn xa với mong muốn cuộc sống của gia đình, trong đó có con cái tốt hơn, có điều kiện học hành hơn. Tuy nhiên, việc học tập của trẻ em ở lại có thể bị ảnh hưởng do trách nhiệm của trẻ em với việc nhà nhiều hơn, thiếu sự dạy dỗ, kèm cặp và giám sát hằng ngày của cha mẹ. Ngoài ra, những tác động tiêu cực đến tâm lý của trẻ cũng có thể khiến trẻ em không có hứng thú học tập như khi có cha mẹ ở nhà.

Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, xa cách cha mẹ thường xuyên có thể tạo nên những sức ép tâm lý cho trẻ, nhất là vị thành niên. Tuổi thơ là giai đoạn quan trọng để trẻ em nhận sự hỗ trợ về vật chất và tinh thần từ người chăm sóc để hình thành thế giới tâm lý và xã hội. Trẻ em ở lại thường thiếu sự quan tâm, bảo vệ, và chăm sóc thường xuyên của cha mẹ, nên có thể có nhiều nguy cơ tổn thương tâm sinh lý. Tai nạn, lo lắng, mất kiểm soát, tự ti, căng thẳng, sợ hãi, cảm giác bị bỏ rơi, tức giận, có các hành vi bạo lực là một số nguy cơ mà trẻ em ở lại có thể phải gánh chịu. Trẻ em ở lại cũng ít khi có những cuộc trò chuyện tâm sự với cha mẹ, ít cảm nhận được tình yêu thương của cha mẹ. Cha mẹ vắng nhà lâu và thường xuyên khiến nhiều trẻ em có xu hướng thích ở một mình, khó hòa nhập xã hội. Các em có thể chậm lớn, khả năng nhận thức nghèo nàn, tinh thần hay rối loạn và có nhiều hành vi lệch chuẩn.

Nhiều đứa trẻ nơi thôn quê còn chịu những thiệt thòi do cuộc sống gia đình không hạnh phúc hay bố mẹ chia tay sau những năm tháng họ đi làm ăn xa. Bởi trong nhiều trường hợp, vợ chồng sống xa nhau, nhất là trong nhóm đi làm ăn xa nhà lâu ngày hay xuất khẩu lao động, có thể gây ra những nguy cơ tan vỡ gia đình. Một số gia đình có thay đổi vai trò giới khi nhiều trường hợp nam giới là người ở nhà nội trợ, phụ nữ đi kiếm tiền khiến mâu thuẫn gia đình nảy sinh khi một trong hai vợ chồng không thể thích nghi, v.v. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến tâm lý, sức khỏe và kết quả học tập cũng như sự phát triển của trẻ em ở lại khi các em chịu hệ quả kép.

Ưu tiên lý tưởng về mặt chính sách là hạn chế tối đa việc để con cái ở lại nhà. Nghĩa là, người đi làm ăn xa, nhất là người có gia đình, cần được tạo điều kiện đầy đủ tiếp cận với các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y tế, nhà ở... tại nơi đến. Tuy nhiên, hành lang chính sách cho các nhóm di cư đi làm ăn, nhất là di cư tự do, di cư mùa vụ, hiện nay ở nước ta còn rất hạn chế. Chính vì vậy, để trẻ ở lại thôn quê vẫn là lựa chọn tối ưu nhất đối với nhiều gia đình lao động di cư.

Trẻ em ở nhà thiếu vắng sự chăm lo của cha mẹ là một hiện tượng xã hội tất yếu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Những chính sách hỗ trợ tại địa phương nơi trẻ em sinh sống, vì thế, đóng vai trò quan trọng. Một số địa phương như Hội Phụ nữ Hà Tĩnh đã xây dựng mô hình Câu lạc bộ "Khi mẹ vắng nhà". Tại đây, con cái của những phụ nữ đi xuất khẩu lao động chia sẻ tâm tư tình cảm, được cán bộ hội phụ nữ trang bị kiến thức về pháp luật, kỹ năng sống cho các cháu để vượt qua khó khăn, vững vàng hơn trong cuộc sống trong những ngày thiếu mẹ. Một số mô hình khác mà các đoàn thể có thể triển khai như tư vấn tâm lý, hỗ trợ giáo dục, học tập; hỗ trợ và giám sát trẻ em... để bảo đảm sự phát triển ổn định hơn về tâm lý, sức khỏe của trẻ em và cũng phù hợp với truyền thống văn hóa của nước ta.

Tuy nhiên, về lâu dài, những tác động từ hệ quả của làn sóng lao động di cư sẽ ngày càng trầm trọng và rõ nét hơn trong đời sống xã hội. Chính vì vậy, trong thời gian tới, cần có sự nhìn nhận, nghiên cứu sâu hơn về vấn đề này. Từ đó, cần có những điều chỉnh về chính sách để điều tiết làn sóng người lao động di cư, cũng như cải thiện, nâng cao điều kiện sống cho các lao động nhập cư tại các đô thị lớn.

Theo Bộ LĐ-TB&XH, số lượng lao động xuất khẩu tăng từ khoảng 30.000 người năm 2000 lên đến hơn 106.000 người năm 2014, trong đó, lao động nữ chiếm khoảng trên 1/3 và đang tiếp tục tăng lên. Điều đó có nghĩa số trẻ em thiếu vắng sự chăm lo của cha mẹ đang ngày càng gia tăng. Và như vậy, nếu không kịp thời có chính sách phù hợp, những hệ lụy đối với gia đình và xã hội sẽ ngày càng cao.

Mời các bạn quan tâm đến đề tài tìm hiểu luận văn có cùng chủ đề “         Thích ứng tâm lý của trẻ em nông thôn có bố mẹ đi làm ăn xa” của tác giả    Lê Văn Thịnh tại đường link: http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/33964.

Kết quả nghiên cứu của luận văn là một tài liệu tham khảo hữu ích đối với các cơ sở đào tạo, các nhà nghiên cứu, các giáo viên... để đưa ra những giải pháp phù hợp giúp nâng cao khả năng thích ứng trong học tập cũng như trong cuộc sống của trẻ em nông thôn có bố mẹ đi làm ăn xa.

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng thích ứng tâm lý của trẻ em nông thôn có bố mẹ đi làm ăn xa, đề tài nghiên cứu nhằm cung cấp thêm một số tri thức, một số kết quả thực tế của sự thích ứng tâm lý của trẻ em nông thôn có bố mẹ đi làm ăn xa, những khó khăn mà trẻ gặp phải trong cuộc sống, trong học tập, để từ đó gia đình, nhà trường và các thầy cô có những biện pháp giục dục phù hợp nhằm giúp các em thích ứng với các hoạt động học tập trong nhà trường, cũng như là thích ứng với cuộc sống xã hội hiện tại và sau này.